Η Ορθόδοξη αγιογραφία αποτελεί τέχνη πνευματικής διακονίας, όπου πρωταρχικός της σκοπός είναι η θεμελίωση της χριστιανικής πίστεως στους εκκλησιαζόμενους. Αυτά που θα εκθέσει ο άμβωνας θεολογικά, θα τα εξηγήσει η αγιογραφία εικαστικά. Ασφαλώς, ο αγιογράφος είναι πρώτα μύστης και ύστερα τεχνίτης, παράγοντας το αιώνιο και το οικουμενικό, αφού έχει πλέον δανείσει τον εαυτό του στο Θεό και την Εκκλησία.
Στους πρώτους αιώνες των διωγμών η Εκκλησία όντας ιδιαίτερα προσεκτική αρκείται στο να ζωγραφίζει απλά σύμβολα (ιχθύς, αμνός, ποιμένας, ελάφι, παγώνι, άμπελος, άγκυρα), για το λόγο αυτό η αγιογραφία χαρακτηρίζεται και ως συμβολική. Τέτοια σύμβολα βρίσκουμε στις κατακόμβες.
Με την παύση των διωγμών και την εδραίωση του χριστιανισμού (Διάταγμα των Μεδιολάνων), η αγιογραφία από συμβολική εξελίσσεται σε ιστορική. Ο Ιησούς, η Θεοτόκος και οι Άγιοι με τη ζωή τους, τους αγώνες, τα θαύματα και τα μαρτύριά τους θα αποτελέσουν την εποποιία των ιστοριών του ναού. Μετά την παρέλευση του κυκεώνα της εικονομαχίας και την οριστική επιβολή του ορθού δόγματος και της ορθής δόξας περί της εικόνας, η αγιογραφία καθίσταται δογματική και το περιεχόμενό της αποβλέπει σε δογματικές και μόνο αλήθειες. Και στα τρία ιστορικά της στάδια, λόγω του ότι η Εκκλησία ενδιαφέρεται για την υπερκόσμια πραγματικότητα, η οποία εκφράζεται και δεν παρίσταται, έτσι και η αγιογραφία τροχοδρομείται προς αυτή την κατεύθυνση έκφρασης των θεμάτων και όχι παράστασής τους.
Η Ορθόδοξη βυζαντινή αγιογραφία είναι τέχνη θεολογική και παραθέτει την συστηματική δογματική θεολογία. Η αγιογραφία δείχνει τον «καινόν ουρανόν και την καινήν γη», τον κόσμο της χάριτος. Στα πρόσωπα αφαιρεί τον όγκο και το βάρος. Ουσιαστικά τα εξαϋλώνει και τα εξαγιάζει. Δεν είναι τέχνη επιφανειακή και εντυπωσιακή κατ΄ άνθρωπον. Πρόκειται για τέχνη εκφραστική, η οποία επιδιώκει τη διαρκή επενέργεια επί της ψυχής.
Η Ορθόδοξη αγιογραφία όχι μόνο αισθητοποιεί τα όσα διαδραματίζονται στη λατρεία της, αλλά υπομνηματίζει και τα ιστορικά γεγονότα της Θείας Οικονομίας. Εξιστορεί σκηνές του βίου του Χριστού, της Θεοτόκου και των Αγίων. Κατά τον Νείλο τον ασκητή του 5ου αιώνα, στόχος της αγιογραφίας ήταν να βοηθήσει τους αγράμματους, αφού μέσω της εικόνας θα μπορούσαν να γνωρίσουν τα διαδραματισθέντα. Η αγιογραφία όμως προχωρεί ακόμα πιο πέρα στο να υπομνηματίσει θεολογικά, σε αγράμματους και εγγραμμάτους, τα πρόσωπα και τα γεγονότα που σχετίζονται με τη Θεία Οικονομία. Σκηνές του Ευαγγελισμού, της Γεννήσεως, της Υπαπαντής, της Βαπτίσεως, του Πάθους, της Αναλήψεως, δεν απουσιάζουν από καμιά ιστορημένη Εκκλησία. Επίσης υπάρχουν σκηνές από τα γεγονότα της ζωής της Θεοτόκου ή θέματα που σχετίζονται με τη θεολογία του προσώπου της. Από τη ζωή των Αγίων απεικονίζονται σκηνές του μαρτυρίου τους ή κάποιων θαυμάτων τους.
Ο δογματικός, ο λειτουργικός και ο ιστορικός είναι οι τρεις αγιογραφικοί κύκλοι του ναού. Στο δογματικό κύκλο εντάσσονται οι αγιογραφίες του τρούλου – ο Παντοκράτορας, οι Άγγελοι, οι Προφήτες, οι Ευαγγελιστές. Στο λειτουργικό κύκλο εντάσσονται οι αγιογραφίες της κόγχης του Ιερού Βήματος – η Πλατυτέρα, η κοινωνία των Αποστόλων του Χριστού, οι Μέγα Βασίλειος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος καθώς και άλλοι ιεράρχες. Στον ιστορικό κύκλο ανήκουν οι εικόνες που περιγράφουν σκηνές από τη ζωή του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων και βρίσκονται στους πλαϊνούς τοίχους του ναού και τις καμάρες του.
Τέλος, η αγιογραφία επάξια συμπληρώνει την ιερά υμνωδία, επί παραδείγματι ο χερουβικός ύμνος εικαστικά παρουσιάζεται με τη «λειτουργία των αγγέλων». Οι υπερκόσμιες, άυλες και επιβλητικές μορφές των διακόνων αγγέλων και ο τρόπος που διακονούν στην ουράνια λειτουργία δίνουν το μέτρο και τη στάση που πρέπει να διατηρούν οι πιστοί. Ως εκ τούτου η αγιογραφία μας δίνει την εντύπωση ότι βλέπουμε επουράνια οράματα και καταστάσεις υπερκόσμιες. Επίσης για την απεικόνιση του Ιησού Χριστού και της Παναγίας η Ορθοδοξία έπλασε τους ιδεαλιστικούς τύπους, στους οποίους απουσιάζουν οι φυσιογνωμίες της καθημερινότητας και μας υποβάλλουν την ιδέα του υπερβατικού κόσμου, στον οποίο και ανήκουν. Όπως άλλωστε εξέφρασε και ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης «Η επί γης εκκλησία πρέπει να θεωρείται τύπος και εικόνα της επουρανίου εκκλησίας».
Συγγραφή: Λαζάρω Παναγιώτου
Επιμέλεια: Ρένος Κωνσταντίνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου